ÂŞIK PAŞA
Anadolu’da yetiŞen Türk Şâir ve mutasavvİflarİnİn meŞhurlarİndan. İsmi, Ali bin Muhlis bin İlyâs bin Ali Horasânî’dir. PaŞa lakabİ babasİnİn ilk o?lu oldu?undan olup, resmî bir rütbe de?ildir. 1272 (H.670) târihinde KİrŞehir’de do?du. Babasİ Muhlis PaŞa, âlim, fazîletler sâhibi ve Ehl-i sünnet îtikâdİnda bir zât idi.
ÂŞİk PaŞa din ve tasavvuf bilgilerini KİrŞehirli Süleymân Efendi’den ö?rendi. Zamânİnİn zâhirî ve bâtİnî ilimlerini çok iyi tahsîl etti. Çocuklu?undan beri, tasavvuf ehli kimselerin yanlarİnda bulundu. Dolayİsİyla, hayâtİ hep evliyâ ile sohbet ederek geçti.
Babasİnİn küçük yaŞta vefâtİ üzerine, dedesinin halîfelerinden Şeyh Osman’İn yanİnda tahsîline devâm etti. Şeyh Osman, kİzİ ile evlendirdi?i ÂŞİk PaŞayİ yerine halîfe olarak bİraktİ.
ÂŞİk PaŞa, kibar, zarîf idi. Dünyâ malİna meyletmez, haramlardan Şiddetle kaçar, Şüpheli korkusuyla mübahlarİ dahî terkederdi. Pekçok talebe yetiŞtirdi. Devlet iŞlerinde ehliyet sâhibi olan ÂŞİk PaŞa, bir süre Mİsİr’da elçi olarak bulundu. Mİsİr dönüŞü, 1333 (H.733)’de KİrŞehir’de vefât etti. Türbesi, KİrŞehir’de müslümanlarİn ziyâretgâhİ olup, mîmârî bir Şâheserdir.
Orhan Gâzi zamânİnda Şöhret sâhibi olmuŞtur. En meŞhûr eserlerinden olan Garibnâme;muhabbet, mârifet, yâni Allahü teâlânİn zâtİ ile sİfatlarİ hakkİnda bilgi sâhibi olmak, rûhun vasİflarİ ve hasletleri, dînî ve tasavvufî konulara dâir on bâb (kİsİm) üzerine tertib etti?i kİymetli bir kitaptİr.Dîvân-İ ÂŞİk ve Mârifetnâme isimleriyle bilinen Garibnâme, Türk tasavvuf edebiyâtİnİn büyük eserlerindendir.
CoŞkun bir Şiir kitabİndan çok, mantİk ve düŞünceye sevk eden ö?retici bir eserdir. 1328 yİlİnda yazdİ?İ bu eserin dili oldukça açİktİr ve 12.000 beyte yakİndİr. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin Mesnevî’si gibi, aruzun “Fâ’ilâtün fâ’ilâtün Fâi’lün” kalİbİyla yazİlmİŞtİr. Şiirlerinde Yûnus ve Mevlânâ’nİn tesiri büyüktür.
Risâle-i fî Beyân-is-Semâ isimli mensûr bir eseri de, Manisa’da Murâdiye Kütüphânesinde mevcuttur.
ÂŞİk PaŞa, dîni, âlimlerden ö?renmeyi her zaman tavsiye ederdi.Üstâddan ö?renilmeyen ilmin, insana faydasİ olmayaca?İnİ anlatİrdİ.
Bu Şerîatdur kim üstâd ö?redür,
Resm-ü erkân-ü niŞân ad ö?redür.
Farz-u sünnet bildürür nefse ayân,
Dâvet eyler tâata bellü beyân.
Pes bilün üstâd âlimler durur,
Kim Şerîat neydü?üni bildürür.
Eyle olsa anda key izzet gerek,
Hem edeb erkân u hem hizmet gerek.
Kimse kim üstâdİna hizmet kİla,
Hiç güman dutman kim ol alkİŞ ala.
Hem Çalap hoŞnûd ola andan ayân,
Kirtü bilgil bu sözü bellü beyân.
Bu dînin emir ve yasaklarİnİ üstâddan ö?renmek lâzİmdİr. O üstâd; âdet, usûl ve esaslarİ ö?retir. Allahü teâlânİn emretti?i farzlarİ ve Resûlullah’İn sünnetini bildirir. Nefsi ibâdet etmeye açİkça dâvet eder. Şunu iyi biliniz ki, İslâmiyeti en do?ru olarak anlatan, âlim olan üstâdlardİr. Bu sebeple onlara karŞİ çok edepli olmalİ, izzet, ikrâm ve hizmette bulunmalİdİr. Bir talebe hocasİna hizmet ederse, Şüphesiz çok duâ alİr. Onun duâsİ bereketiyle cenâb-İ Hak da, o talebeyi sever. Bu sözümüzün hakîkat oldu?unu kabûl etmelidir.
Gör ki âlem bir kitabdur mûteber,
Mâni gencinden virür her dem haber.
Yazlİdur zerrât-İ âlem harf-be-harf,
Zî-kitâb-ü-zî-lügât zî-nahv-ü-sarf.
De?me bir zerrât içinde bir hüner,
Pür maânîdür bu âlem pür hüner.
Göz göre kim göre vü akl anlaya
Anlayanlar lâcirem kim tanlaya.
Âlemin mûteber bir kitap oldu?unu gör. O kitap ki, mânâ hazînesinden dâimâ haber verir. O öyle bir kitaptİr ki, içinde lügat, nahiv, sarf ve mârifetler, Allahü teâlânİn zâtİ ve sİfatlarİyla ilgili bilgiler vardİr. Âlemde bulunan bütün zerreler harf harf yazİlİdİr. Bu âlem, görebilenlerin görmesi, aklİ olanlarİn anlayİp hayrette kalmalarİ için mânâlar ve hünerlerle dolu olarak yaratİldİ.
Dünyâya girmekli?ün pes aybİ yok,
Gam de?il bu dünyâlİk olursa çok.
İlle dünyâ gönüle yol bulmasun,
Key sakİn kim gemiye su dolmasİn.
Dünyâ ile meŞgûl olmak ayİp de?ildir. Dünyâ malİnİn çok olmasİ üzüntüye sebeb olmamalİdİr. Ancak dünyâ sevgisini gönle doldurmak do?ru de?ildir. Kalbi öldüren sevgiden çok sakİnmalİdİr.
KAYNAKLAR
1) Kâmûs-ul-A’lâm; c.4, s.3044
2) Şakâyİk-İ Nu’mâniyye Tercümesi(Mecdî Efendi); s.22
3) Osmanlİ Müellifleri; c.1, s.109
4) Tâc-üt-Tevârih
5) Menâkİb-İ Kudsiyye
6) History of Ottoman Poetry; c.1, s.167
7) Rehber Ansiklopedisi; c.2, s.44
8) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; c.10, s.12
