Takdîr-i İlâhî: Allahü teâlânın, olacak hâdiseleri ezelde ilm-i ezelîsi ile bilip tâyin etmesi. (Bkz. Takdîr)
– Allah’ın takdir etmesi, olacak her şeyin ne şekilde, nasıl, nerede ne zaman olacağına dair konumunun, sonsuz ilminin dairesinde şekillendirmesi demektir.
Yani, Allah her konuda, -tabir yerindeyse- iğneden ipliğe, atomdan galaksilere kadar ne yapacağını ezelden beri bilmektedir. Onun ilmiye belirlediği bu hususlar takdir etmek manasına gelir.
– Allah ezelde, olacak her şeyi bilmekle bizi o şeyi yapmaya zorlamış olmaz mı?
Hayır. Çünkü kulun bir şeyi yapacağını Allah`ın bilmesinin, kulun fiili üzerinde zorlayıcı bir tesiri yoktur.
Bunu bir misalle izah edelim:
Astronomik incelemeler neticesi bir sene sonra ayın tutulacağını bildiğimizi farzedelim. Günü gelince ay tutulsa, bu, ayın biz bildiğimiz için tutulduğu mânasına gelebilir mi? Hayır. Çünkü ay, biz bildiğimiz için değil, tutulma sebeblerinin varlığından dolayı tutulmuştur. Biz o sebebleri daha bir sene önceden ilmî incelemelerle keşfederek ayın tutulacağı hususunda bilgi sahibi olduk. Hiçbir zaman biz ayın tutulacağını söylediğimiz için ay tutulmadı.
Aynen bu misal gibi, Allah da kulun irâdesini hayır veya şerden hangi istikamette kullanarak nasıl bir davranış yapmak istediğini önceden bilir, onu tesbit ve takdîr eder. Zamanı gelince de kulun istediği istikamette yaratır. Allah`ın bu bilmesi, kulun o fiili işlemeyi istiyeceği içindir. Yoksa, Allah bildiği için kulun o işi yapmayı istemesi ve işlemesi söz konusu değildir.
Şu halde, kulun irâdesini kullanarak işlediği fiillerini Allah`ın ezelde bilip takdîr etmesi, kulu mesuliyetten kurtarmaz. Çünkü, bu bilişte kulu bir zorlama, irâde ve ihtiyarını ortadan kaldırma durumu kesinlikle yoktur.
