Mescid; KALE-Î CERP MAHALLESİ’nde HACI ARAP sokağının içinde ve 85 numaralı sokağın tam karşısındadır. 14 kapı numarasını taşır. Âdi kerpiçle yapılan kara örtülü son cemaat yerinin kapısı kuzeye açılır. Kapı’dan girilince mâbedin asıl kapısının sağındaki ve solundaki divarlarda kemer tırnağı izleri olduğu anlaşılan kabarıklar görülür. BAŞARA BEY, Hoca Fakıh’daki KARATAYÎ mescidleri gibi eskiden mâbedin önünde küçük yuvarlak veyahut tonoz kubbelerin örttüğü bir son cemaat yeri vardı. . Kapının üstündeki 0,35X0,35 metre ebadındaki mermerde güzelce bir Selçuk sülüsü ile şu altı satırlık Arapça kitabe okunur :
Bismillâhirrahmanirrahim bu mescidi Emir-el-mümininin yardımcısı büyük Sultan Alâeddin Ebül feth Keykubad îbn-i Keyhüsrev’in hükümdarlığı zamanında Allahın rahmetine muhtaç zaif kulu Hacı İsmail zade Şems-ed-din 617 senesi aylarında yaptırdı. Allaha hamd olsun»
Mâbed tek, sağır kubbelidir. Sağına ve kıble tarafına yukarıdan birer pençere açılır. Kıble tarafına ayrıca mihrabın sağından ve solundan açılan iki pençeresi daha vardır. Mihrabın, kubbenin ve kubbe askılarının içleri kireçle sıvanmıştır. Mihrabında eskiden çini kullanılmış olması kuvvetli bir ihtimaldir. Şimdi hiç bir yerinde çini kalmamıştır. Mâbed asil hüviyetini muhafaza ederek bize kadar gelebilen enteresan bir tiptir. Tuğla kubbenin üstü âdi samanlı çamurla sıvanmıştır. İçi de sıvalı olduğu için tuğlaların örülmüş şekilleri TAHİR’LE ZÜHRE, BAŞARA BEY mescidlerine benzeyüp benzemediğini kestiremiyoruz.
Mescidin bu gün yaşayan adı (Kale-i Cerp mahallesi mescidi) dir. Solundaki ev mescidin vakfıdır. KONYA vakıflar müdürlüğündeki bir kayda göre bu evi Server ağa vakfetmişti. Bunun için «SERVER AĞA MESCİDİ» de denirdi.
Fâtih, II. Bayezid, Yavuz, Kanunî ve III. Murad adlarına yapılan KONYA tahrir defterlerinde bu mescidin adma raslamıyoruz. Ya mescidin o gün başka bir adı vardı da biz bu gün bilemiyoruz, yahut metrûk* harap ve gelirsiz olduğu için il yazıcı evkaf sicillerinde yer almamıştır. İBN-İ BİBİ, AKSARAYÎ tezkereleri gibi selçuk tarihlerinde mescidin bânisinin adına raslamadık, fakat babası hacı İsmail’in HORASANDI bir Türk olduğu hakkında bazı vesikalar elde ettik. Fâtih’in ANKARA kuyud-ı Hâkaniye arşivinde bulunan 256 numaralı defterin 52 nci sahifesinde LÂRENDE evkafı tesbit edilirken (Zâviye-i Hacı ismail-i Horasanî) den bahsedilmektedir. LÂRENDE de (evladı Hacı İsmail köyü) şeklinde bu zate nispet edilen bir köy vardır ki Fâtih zamanında bu köy Hacı İsmail’in torunlarının tasarruflarında idi. Hacı İsmail KARAMAN’daki FİSANDUN köyündeki bir bağını da kur’an cüzi okutmak için vakfetmiştir
Eski KONYA‘nın SAHRA nahiyesi teşkilâtına dahil olan İSMİL KÖYÜ de zannımıza göre bu zatın adını taşımaktadır ki bu köyün zemini FER-HUNİYE TÜRBESİ‘nin vakfıdır (2). Ayrıca urfiye ve timarı da vardır. Yine zannımıza göre KONYA’nm SAHRA nahiyesindeki İSMİLLER ÇİFTLİĞİ de adını bu HORASAN‘lıdan almıştır.
İSTANBUL Başvekâlet arşivinde bulunan 924 H. 1518 M. yılında Yavuz Sultan Selim adına KONYA’yı yazan Kemal Paşa zade’nin defterinde ve KONYA müzesinde bulunan 970 ve 971 tarihli bir KONYA sicildefterinde KONYA mahalleleri arasında bu mescidin banisinin adını taşıyan bir ŞEMSEDDİN MAHALLESİ görüyoruz. Bu defterlerde ve 111. Murad’m KONYA DEFTERİ’nde ayrıca bir de KAL’E CERB mahallesi vardır. Şu halde bu mescidin bulunduğu mahalle eskiden kendi adını taşıyordu. Sonradan Kal’e cerb mahallesine bağlanmıştır.
Kemaleddin Oğul beyin 646 H. 1248. M. tarihli HIZIR İLYASLIK vakfiyesinde bu mescidin bânisinin adı Şemseddin Gazi şeklinde geçmektedir. KONYA Vakıflar Müdürlüğündeki 223 numaralı dosyada bu mescidin tedavül kayıtları vardır. Mescidin Konya çarşısında beş dükkânı, vâkıf Server Ağa’nm ALEMDAR köyünde bir çiftliği vardır.
