Mukayeseli Hukuk ilminin kurucusu ve Hanefî fıkıh âlimi. Künyesi Ebû Zeyd olup, ismi Abdullah bin Ömer bin Îsâ ed-Debbûsî’dir. Buhârâ’nın meşhûr yedi kadısından biridir. 1039 (H. 430) yılında vefat etti.
Debbûsî, dört mezhebin fıkhını Ebû Ca’fer bin Abdullah’tan tahsîl etmiştir. Mâverâünnehr’in en meşhûr fıkıh âlimlerinden olan Debbûsî, Buhara ve Semerkand’da büyük zâtlarla bir çok ilmî müzâkerelerde bulunmuştur. Hayâtı hakkında fazla bilgi bulunmayan Debbûsî hazretlerinin yazdığı eserler, İslâm hukukçularına rehber olmuştur. Eserlerinden bâzıları şunlardır:
1-Kitâb-ül-esrâr fil-usûl vel-fürû’: Fıkıh kitabıdır, özellikle İmâm-ı Şafiî’nin ictihadlarını ve delillerini de zikr eden bu eserin, asıl konusu Hanefî fıkhı olmasına rağmen, mukayeseli hukuka önem verilmiştir. Yazması, Süleymâniye Kütüphanesi, Murâd Molla 750 ve Selimağa Kütüphanesi 279 numarada mevcuttur.
2-Kitâbü takvîm-il-edille fi usûl-il-fikh: Usûl-i fıkh ilmine dâir bir eserdir. Atıf Efendi Kütüphanesi, 660/1 ve Süleymâniye Kütüphanesi Lâleli kısmında 690 numarada kayıtlı yazmaları mevcuttur.
3-El-Emed-ül-aksâ: Tasavvufa dâir bir eserdir. El yazması Süleymâniye Kütüphanesinin Lâleli kısmında 1337 numarada ve Şehîd Ahmed kısmında 1459/2 numarada ve Atıf Efendi Kütüphanesi 1384 numarada kayıtlıdır.
4-Te’sîs-ün-nazar: Mukayeseli hukuk alanında yazılmış ilk eserdir. Debbûsî bu eserinde bir mes’eleyi ele alarak ona dâir bir çok fıkıh âlimlerinin ictihadlarını belirtir. Yetmiş beş kadar ana kaide açıklanmaktadır. Basılmıştır.
