Bu türbe; Konyanın kuzeyinde Kalenderhane mahallesinde Musalla mezarlığının başlangıcındadır. Trenle Konyaya girenlerin dikkatlerini çeken bu şaheser tarih yadigârı yanına sokulanların da gözlerini ve gönüllerini büyüler, üstü dendanlı bir kale burcu ihtişamile durduğu için ona (KIZ KULESİ) de derler.
Türbe bir kalenin tak kapısı halmde alt tarafı kısmen sekiz ve kısmen dokuz sıra muntazam kesilmiş, iri kırmızımtırak taş, üstü tuğla ile yapılmıştır. 9.95 metre genişliğinde bulunan yüzü kuzeye, 7.95 metre enindeki arkası kıbleye karşıdır. Türbenin divarlardan itibaren derinliği 9.35 metredir. îrti-faı ise 12.25 metre kadardır.
Yapıya daha ihtişamlı görünüş temini için cephe asıl binanın iç tarafından birer metre kadar taşırılmıştır. Cephe ve eyvan kemerinin içi temamen çini ve mozayıklarla süslü idi. Asırlardanberi devam eden ilgisizlik ve kadir bilme-mezlik, semtin meşhur kamçılı poyrazı pırlanta ayarındaki bu çinileri ya dökmüş veyahut sırlarını yalamıştır. Cephenin iki yanlarını ve üstünü dörder köşeli çiniler, kemerin bir az içerlek olan yanlarını, bu yanları saran sütun-cukları, kemerin içini mavi ve siyah renkli mozayıklar kaplıyordu. Buralara mozayıklarla hendesenin en zor şekilleri işlenmişti. Kemerin içinde rüzgârların ve zamanın tahribinden kurtularak bize kadar gelebilen renkli sırçalar binanın çinileri hakkında bir fikir vermeğe kâfidir. Cephe açıktır, kemerin altındaki bağlantı ardıcının parçaları hâlâ görülmektedir.
Türbenin altı bir çok Selçuk türbeleri gibi cenazelik ve mumyalıktı. Şimdi bu bodrum katın tonoz kubbesi çökmüştür. Yan divarlarında kalan izler eski kubbenin şeklini bize pek alâ söyliyor. Cenazelikten türbenin sağma ve soluna mustatil birer yarık halinde ikişer hava deliği açılmaktadır. Bu delikler bu şekildeki bütün türbelerde vardır. Cenazelikte hasıl olacak teaffünler, kötü küf kokuları bu deliklerden def edilirdi. Binaya fevkalâde bir dayanıklık ve burç hususiyeti vermek* için dışarıdan sağına ve soluna asıl bina ile beraber yapılan üçer köşeli birer payende vurulmuştur. Türbenin sağ, sol ve arka tarafındaki iskele deliklerinden öğreniyoruz ki türbeyi üç tarafından zarif bir ravak saçağı sarıyordu. Asırlardanberi devam eden ihmallere rağmen asıl yapı bütünlüğünden hiç bir şey kaybetmemiştir.
O halâ yüzü kirlenmiş bir inci deliksizliğini saklıyor. Türbenin ikinci katma mumyalık kapısının üstündeki iki taraflı merdivenlerden çıkılırdı. Şimdi bu merdivenler yıkılmıştır. Fakat divardaki izleri hâlâ görülmektedir. Binanın merdiven teşkilâtı ve bodrum katının kapısı memleket hastanesinin arkasındaki KESİKBAŞ künbetinin aynı idi. KONYAMa 35-40 sene evvel türbenin altında üç dört merkad bulunduğunu hatırlayanlar pek çoktur. Cenazeliğin tonoz kubbesinin sağlam halini ben de hatırlarım. Türbenin
üstü tuğla ile örülmüş beşik örtüsüdür. Kıble tarafında bir ağzı açık cüz dolabı vardır. Dolabın üstündeki ardıçlar bir çelik gibi sertleşmiştir. Türbenin ikinci katının üç divan kemerin ayaklarına kadar sıvanmıştır. Sıvaların aralarında eski devrin yeşil ve kırmızı renkli süs kalıntıları hâlâ görülmektedir. Bu sıvalı kısmın bir az içerlek oluşu bana burasının da vaktile KARAMAN’daki HATUNİYE, KONYA’daki SIRÇALI MEDRESE eyvanlarmınki gibi çinilerle kaplanmış olduğu veyahut kaplanmak üzere hazırlandığı kanaatini veriyor. Türbenin üstü geniş taşlarla kaplanmıştı.
Üç tarafında da kalelerdeki gibi dişler vardı, bu dişlerin yükseklikleri cephenin taşan kısmı ile ayni seviyede idi. Şimdi bu dişlerinyer yer döküldüğü ve gedil-diği görülmektedir. Birinci katın üstünde Gömeç HatlllTun bir sandukası vardı, bu sandukanın çini ile kaplanmış olması çok muhtemeldir. Halk dilinde bu yapının adı (GÖMEÇ ANA TÜBESt), (GÖMEÇ HATUN TÜRBESİ), (KIZ KULESİ) dır. Konya Vakıflar Müdürlüğündeki 4520 umumî ve 36 yaprak numarasını taşıyan bir kayıtta da bu bina dört tarafı taşlık (GÖMEÇ ANA TEKKESİ) şeklinde gösterilmiştir.
Memleket hastanesinden Konya Orta okulunun köşesindeki KAZIKLI TEKKE’ye kadar olan sahaya « SULTAN HARMANA denilirdi. Burada Sultan Cem’in bir bahçesi de vardı. Bu bahçe kısmen de Gömeç hatun’un vakıf tarlası üzerine yapılmıştı. Burası Konya kalesinin Ertaş kapısının dışına raslardı. Kemal-ed-din Oğul bey’in 646 H. 1248 M. tarihli vakfiyesi bize bu GÖMEÇ HATUN DÂR-ÜL-HUFFAZA‘nın yerini de burada yani Parsana civarında göstermektedir. Bu medrese bulunduğu yere ve mahalleye kendi adını vermişti. Hâlâ parsana da Medrese sokağı vardır.
Şimdiye kadar yerli ve ecnebi âlimler bu GÖMEÇ ANA TÜRBESİ hakkında kat’i bir şey söylemiyorlardı. Buraya ölü gömüldüğü veyahut bir Selçuk hükümdarının arıkovanları konduğu için – yağmurdan ördeğe atlama kabilinden – «GÖMEÇ HAHE» denildiğini ağız gelintilerine dayanarak yazıyorlardı. Bunlardan hiç birisi KONYAMa bir de «GÖMEÇ ANA» MEDRESESİ’nin bulunduğunu bilmiyorlardı. Biz bunu ilk defa geniş muhita tanıtmak hizmetini yapıyoruz. GÖMEÇ ANA TÜRBESÎ’nden GÖMEÇ ANA MEDRESESÎ’ne kadar olan saha KONYA’nm en güzel havalı, mektepli, medreseli, hamamlı, hastaneli mâmur bir yeri idi. Burada Fenari hamamı, Fenari mektebi, Kalenderhane, Haydarhane gibi İçtimaî yardım ve hıfzussıhha müesseseleri de vardı. Gömeç hatun medresesi ve türbesi ne vakit yapılmıştı ve Gömeç hatun ne vakit öldü ! Bu gün medresenin mahalleye verdiği adından ve hüzünlü yadından başka hiç bir şeyi kalmamıştır. Türbenin üstünde de bir kitabeye raslamadık. Belki çini sandukasında bu müesseselerin yapıcısı Gömeç hatun’un ölüm tarihi yazılı idi. Maalesef bu gün böyle bir sandukadan da eser kalmamıştır. Yalnız Konya müzesinde Parsanadan getirildiği tespit edilen iki kitabe taşı vardır. Bunlardan birisi 1051 numarada kayıdlıdır. 0.67×0.53 metre ebadındadır.
618 H. 1221 M. yıllı Konya dış surlarının yapıldığı tarihe rastlar, birinci kitabe bize mühim tarihî bir hakikati ifşa ediyor. Tarihler 634 H. 1236 M. den 644 H. 1246 M. yılma kadar Selçuk tahtında bir fetret olduğunu yazıyorlardı. Bu kitabe fetretin daha bir sene sonra başladığını tarih âlemine haber veriyor.
EREĞLİ‘de bir GÖĞMEÇ OLU MESCİDİ vardır. Bu mescid hakkında 1324 rumi yılında Konya vilâyetine verilmiş istidalar gördüm. Bu mescide niçin bu ad verildiği yerinde tedkik edilecektir. GÖMEÇ ve GÖMAC Türkçe güzel bir addır. Arı peteğine, külde pişirilen bir çeşit ekmeğe denir. Gömmek kökünden doğmuştur.
