Mâbed; kendi adını verdiği mahallededir. Kapı numarasını taşır. Son cemaat yerinin önünden dere akar. Mâbedin kıble ve batı divarları âdi ve gayri muntazam taşla, kubbesi tuğla ile yapılmıştır. Yüzünü teşkil eden son cemaat yerinin divarlarında iri ve muntazam kesme taşlar kullanılmıştır. Son cemaat yerinin önünde durupda gözlerimizi binanın cephesinde gezdirdiğimiz zaman eski ihtişamına ağlıyan şaheser bir Selçuk âbidesi karşısında bulunduğumuzu anlarız. Son cemaat yerinin kapısının sağından başlayan ve kemerleşmek üzere yükselen mavi zeminli çini üzerine siyah ile ve yüksek bir Selçuk sülüsü ile arapça yazı yazılmıştır.
Bu kitabeli çini kapının üstündeki kemeri dolaşarak solda sona eriyordu. Şimdi kemerin yalnız sağ ayağının parçaları kalmıştır. İşte bundan ve son cemaat yerinin solundaki duvar çinilerinden öğreniyoruzki eskiden son cemaat yerini üç kubbe örtüyordu. Kemerler temamen çinilerle kaplı idi. Son cemaat yerinin sağında da âbidenin durumuna uygun HATUNÎYE, HOCA’HAŞAN ve ZENBURÎ mescidlerinin minâreleri gibi bir minâre yükseliyordu, yedinci hicret asrının son yıllarında bir çok Selçuk âbidelerini yere seren yer sarsıntısı bu mâbedin dc minâresiyle son cemaat yerlerinin kubbelerini yıkmıştı. Şimdi minârenin küpüne kadar olan kısmı ayaktadır. Merdiveninden dama çıkılmaktadır. Mâbed; BAŞARABEY, BEYHEKİM, DÖNBABA mescidlerinin tipler indendir. Son cemaat yerinin kemerlerini tutan; başlığı kendinden köşeli mermer sütun hâlâ önündeki derenin içinde durmaktadır.
Son cemaat yerinin soluna açılan mermer söveli kapıdan içeriye giriyoruz. Muhteşem mihrabın çinilerinden taşan bahar renkleri gözlerimizi ve bütün dikkatimizi üstüne çeker. Tek ve sağır bir kubbe mâbede uhrevî bir loşluk veriyor. Mâbed debbağlar içinde olduğu için sağından açılan ikinci kapısı sonradan kapatılmıştır. Mâbedden sola iki, sağına ve kıble tarafına da birer pencere açılır.
Mihrab Selçuk çinicilik ve sırçacılık san’atmın çok muvaffak bir eseridir. Mihrabın çinileri zeminden itibaren başlar yalınız tahtadan şamdanlık-lar alt kısımlarını kapamıştır. Bu sakil tahtaların sökülerek mihraba bütünlüğünü temin etmek lâzımdır. Mihrabın sağından çini sütuncuğa ve soldan istelaktit altına kadar olan çinileri ile sağ ve solundaki muhteşem göbekler 30 sene evvel Tüfekçinin Hakki isminde birisi tarafından çalınarak KON-YA’daki bir konsulos ‘vasıtasiylc Avrupaya kaçırılmıştır. Çinilerden Beyaz, Mavi, Açık Mavi, Lâci- verd, Koyu cividi renkler ve istelaktit yapraklarının her birisinde değişik desenler kullanılmıştır. Bunlarda üçer ve altışar şuâlı yaldızlar vardır.
Köşelerindeki hendesî süslerde mihraba başka bir durum temin etmektedir. Mihrabın umumi durumu perişandır. Yukarıdan iki yerinden Kubbe askılarında istelaktit yoktur, Mâbedin içinde 2,5 – 3 » satırlık kıymetli seccadeler vardı. Bunlar da çalınmıştır. 1342 yılında esaslı bir suretk ^wıt edilen mâbedin kubbe eteğine Hamdi zade meşhur hattat Melımüd Mahbub efendinin oğlu Vilâyet mektubî kalemi kâtiplerinden Alimer) Ahmet Agah güzel bir sülüs ile ÂYET-EL KÜRSÎ yazmıştır. Dört Yar levhaları dâ bti h&tUtâta kaleminden çıkmıştır. Mâbedi dört tarafından bir buçuk tftetre fedai seklikte alçıdan bir cüz rafı sarmaktadır.
Mâbedin hiç bir yerinde yapanı, yaptıranı ve yapıldığı tarihi Mtttn hiç bir kitabe yoktur. İçindeki çinilerden dolayı bu mencide ve mahalleme verilen (SIRÇALI) adı yenidir.
924 H. 1518 M. Yılında Kemal paşa zade KONYA’nın bütün mahallelerini tesbit etmiştir. Burada SIRÇALI MAHALLESİ yoktur. 992 ile 994 M. Yılında III. Murad adına yapılan tahrirde ve KONYA müzesinde bulunan 970 ve 971 tarihli olayları kayıd eden Şer’î sicil defterinde de böyle bir mahalle adına raslamıyoruz. Bu mahallenin eski adı (KUBBELİ MESOÎD MAHALLESİ) dir. ,
Asıl ( SIRÇALI MESCİD ) BORDABAŞI mahallesindeki (DEMİRCİ HACI MESCİDİ)idi At pazarında Miskinler tekkesi denilen (MİSK EMİR) zâviyesinin bir adı da (SIRÇALI SULTAN TEKKESİ) idi. Bedr-ed-dîn Müshil tarafından yapılan meşhur SELÇUK MEDRESESİ’nin adı da çinilerden dolayı (SIÇALI MEDRESE) dir. eskiden beri KONYA da (Sırça) çini mânâsına kullanılmaktadır, son zamanlarda sırlı toprak kaplara da ( Sırça ) denilmiştir, KONYA vakıflar müdürlüğünde bulunan 4 numaralı defterin 189 cu sahifesindeki tedavül kaydlarında sık sık (Nezaret-i evkaf-ı Huroa-yun-ı mülukâneye mülhak evkafından Konyada vaki miskinler tekke*i demekle maruf Sırçalı sultan vakfı) na rastlarız.
(SIRÇALI) Vakfından dolayı (DEMİRCİ HACI MESCİDİ) mütvelleriyle KUBBELİ MESCİD’in mütevellileri arasında ihtilâfların çıktığı da olmuştu. KONYA vakıflar müdürlüğünde bulunan 1 numaralı defterin 89 ncu sahifesinde bir sureti kayıdlı olan 1252 tarihli bir ilâmda Kuyud-İ hâkaniye tedkiki neticesinde Konya’da ( Sırçalı mescid ) diye meşhur olan ( Demirci Hacı Mescidi) nden başka Sırçalı sultan mescidi evkafına dair biç bir ka-yıd bulunmadığı meydana çıktığı için Demirci Hacı evkafına vâki olan müdahalelerin men edilmesi bildirilmektedir.
Yine bu defterlerde gördüğümüz bir kayda göre BULGUR DEDE MESCİDİNE de (SIRÇALI SULTAN MESCİDİ) denilmiştir.
Hulâsa : Bu mescidin tarihî adı (KUBBELİ MESCİD)dir, SIRÇALI adı çok yenidir. 924 H. 1518 M. yılında Yavuz Sultan Selim adına KON-^A’nm umumî tahririni yapan Kemal Paşa zade KONYA köyleri aratındabir de köyü bulunduğunu yazar. Bu köylere Sıcalının oğlu Seydî Cebeci vermek şartiyle tasarruf etmektedir. Şu halde Sirçalı diye has bir isim de vardır. Sirçalı; kendi adını köye de vermiştir. MİSKİNLER TEKKESİ kurucusunun bu zat olması çok muhtemeldir.
Yukarıda muhtelif devirlerdeki KONYA MAHALLELERİNİ tesbit ederken yazdığımız gibi II. Bayezid, Kanunî ve III. Murad adlarına yapılan KONYA tahrirlerinde bu mescidin adı (KUBBELİ MESCİD) diye geçer. ;Deb-bağlar içinde olduğu için bazan (Kubbeli nam-i diğeri Debbağlar mescidi) denildiği de olmuştur. Bayezid, Yavuz, Kanunî, III. Murad KONYA defterinin hepsinde (BORDA) BORDABAŞI mahallesi vardır. Asıl (SİRÇALI MESCİD) hükümet konağına göre Konyanm güneyinde bulunan BORDA
MAHALLESİ’ndedir. II. Bayezid adına yapılan tahrir defterinde bu mescid «Vakf-ı mescid-i Sırçalu el-meşhûr be Mescid-i Demürci Hacı» şeklinde yer almıştır. Tetkik ettiğimiz mescid hükümet konağına göre Konyanm şimal doğusuna rastlar. Şarklı ve Garblı bütün tarihçiler ve bilginler incelediğimiz bu mescidi SİRÇALI MESCİD sanmışlar, çıkmaz yollara sapmışlar, yanlış hükümlere varmışlardır. Bunların en sonuncusu (Mevlâna Şehri Konya) müellifidir. Bu mescidi Bordabaşı mahallesinde gösteriyor asıl Sırçalu mescidinin vâkıfını da bu mescidin bânisi kabul etmek istiyor, biri birini tutmaz mütalealar yürütüyor (Sahife 109).
