İnce minâre mâmuresi; Alâeddin tepesinin batısında Beyhekim mahallesindedir. MEKTEP, DÂRÜL-HADİS, MESCİD ve MİNÂRE’den müteşekkil manzumenin kapısı tarihî Türk geleneğine göre doğuya açılmaktadır. Sahip Ata’Fahreddin Ali bu hayır manzumesini KONYA’nın iç kalesinin han-deki hizasına ve SULTAM KAPISI yolunun üzerine yaptırmıştır. II. Kılıç-Arslan’ın yaptırdığı ve I. Alâ-ed-din Keykubad’ın tamir ettiği muhteşem Selçuk Sarayının ( Bab-ı Sultan ), (Derb-i Sultan denilen büyük kapısı bu mâmurenin önünden geçen yola açılırdı.
Sarayın kuzeyine Emir Kemal-ed-din Turuntaş ve kardeşi Emir Karatayi birer medrese yaptırmışlardı. Bunların doğusunda bir AKINCI SULTAN SARAYI vardı. Baş şehrin imârına fevkalâde önem veren Konyalı Sahip Ata da Ehmedekin batısında bu toprakların Türklüğünü gelecek nesillere haykıracak olan bir irfan, İçtimaî yardım ve din müessesesi kurdurmak istiyordu. Yetiştirdiği ve sonra hürriyetini vererek âzad ettiği kölesi Mimar Külük daha evvel yapılan ALÂ-ED-DİN MANZUMESÎ’ni, Bedr-ed-din Muslih’in, Karatayı’nın Altunba’nın medreseleri, Hacı Ferruh’un Akça gizlenmez ve Devlet Hatun’un mescidleri gibi kıymetli mimarî eserleri göz önünde tutarak bu manzumeyi yapmıştır. Kiilük; külliyenin tak kapısında KONYA’nın yerli taşını tecih etmiştir.
Mâmureye Ruzbe hanı ve yahut Kiçimusna civarındaki yumuşak ve hafif taştan heybetli, ihtişamlı bir tak kapı yaptırmıştır. Bu kapı plânı ve işçiliği itibariyle eşsizdir. Türk sanatkârının elinde taş; ipek bir kordelâ olmuştur, mimar içinin en ince duygularını bu tak’a aksettirmiştir.
Tak kapının, Portalın genişliği 6, derinliği 1,70. asıl kapının genişliği 1,70 yüksekliği 2,50 metredir. Kapının bulunduğu cephenin minâreye kadar olan genişliği 5,70 metre tutmaktadır. Kapı mâmurenin sol kısmına nazaran 5,30 metre dı-şarlaktır. Plânına göre kapının sağma mektep, minâre ve daha sonra da mescid vardır. Mabedin cebhcsi muntazaman kesme taşla, diğer kısımları âdî taşla yapılmıştır. Yalnız sonradan bazı gözemelerde tuğla ile karışık taş kullanılmıştır.
Tak kapının iki yanlarında biri birlerini tanzir eden onar çeşid oyma, kabartma sütuncuk, şerid, yazı, yaprak ve göbek şeklinde süsler görülür.
Şimdi sağ tarafın en sonundan başlıyarak kapıya doğru bunları birer birer görelim :
1 — Takın en sonundaki köşede taş : yukarıdan aşağıya doğru uzatılmış boz renkli üç kaytan şekli arzeder. Bu kaytanlar biraz yukarıda biri birinden geçmesi ve düğümlenmesi ile çok cazip bir ahenk temin edilmiştir.
2 — Yaprak kapanmalarla süslü bir kısım.
3 — İnce bir pervaz.
4 — Kitabe şeridi. Bu şeride aşağıdan yukarıya doğru girift ve nefis bir selçuk sülüsüyle FETİH SÜRESİ yazılmıştır. Şerid sûrenin altıncı âyeti bitmeden saçağa ulaşmakta ve saçağın altındaki iki kemerciğin sol tarafından onuncu âyetin sonlarından başlıyarak asıl kapının solundaki şeride ve on üçüncü âyetde bitmektedir. Şeridin başlangıcı kırılmıştır. Bittiği
yerden de 1,80 metrelik kısmı yok olmuş ve yerine tamir esnasında düz taş geçirilmiştir.
5 — Üstlerinde kabartma süsler bulunan ve sonları birer kum saati ile biten ve asıl takın bünyesine oyulan iki sütuncuktur. Bunların kum saatleri kısmen bozulmuştur. Sütuncukların üstünde sonu bir yaprakla biten bir süs ve onun üstünde de saçağa kadar tırmanan yuvarlak bir kabartma vardır.
6 — Bu sütuncukların boyunda takın asıl kemerini tutan yine oyma bir
sütun görülür. Sütunun yüzü hendesî şekillerle, yapraklarla ve zanbaklarla
bezenmiştir. Zarif sütun başlığına dayanan nebatî kabartmalı kısım takın
kemerine doğru ikiye ayrılarak uzanır ve burada iri bir kabartmaya çerçeve-lik yapar.
7 — Bu çerçivenin altında ve kemerin boşluğunda kabartma ve oyma bir Enginar kökeni görülür. Köken zarif bir saksıya dikilmiştir.
Sâkın başlangıcında bir tabiî hilâl görülür. İki mücessem meyvesi bulunan Enginar ok adar güzel resmedilmiş ve kazılmıştır ki insan koparmak için elini uzatacağı gelir. Bu kabartmalar Konyanm ziraî tarihi bakımından da fevkalâde mühimdir. Demek ki o devirde Selçuklu dedelerimiz Enginarı biliyorlardı ve Konyada yetiştiriyorlardı. Son zamanlarda îstanbulda Maltepede bulunarak Ayasofya müzesine nakledilen Bizansm ilk devirlerine âit bir sütün başlığında da Enginar görülmüştür.
8 — Enginar saksısının solunda ve kapı kemerinin yaptığı müsellesdeki boşluğu dolduran sâde göbegin üstünde tak kemerine kadar yükselen hendesî ve nebatî kabartmalı bir süs vardır.
9 — İkinci yazı kordelâsıdır ki kapının sağından başlıyarak beyzî kemerin bağlama taşından biraz sola atlar, burada zarif bir düğüm halinde yukarıdan inen şeridin altından geçer ve yine sağdan saçağın altındaki yarım göbeğe doğru tırmanır. Bu kordelâya da girift bir sülüs ile YÂSÎN SÛRESt işlenmiştir. Yazı kordelâsı kapının sağından ve solundan 1,80 metre yüksekliğe kadar bozulduğu için bu gün sûrenin üçüncü âyetinden bir kelime noksanıyla başladığı görülür. Sûre böylece bir kordelâ düğümüyle kemerin üstünden
sağa atlayarak saçağa dayanır ve orada kesilir. Sonra Tak’m solundaki kordelânm
içine girerek (31) inci âyetde nihayet bulur. Âyetlerin sonradan yapılan saçağın altında birden bire kesilerek bir kaç âyet sonra tekrar devam etmeleri şeridlerin vaktiyle yukarıdaki kemerciklerin üstlerinden de geçtiklerini gösterir. Bizim tahminimize göre bütün bunların üstünde âbidenin bir de inşa tarihini, bânsini gösteren kitabesi vardı.
