Bu mâmure; Şeyh Osman-ı Rumî mahallesinde idi. Şimdi burada yalnız kerpiç yapılı ve kara örtülü bir mescid ile mescidin doğusundaki açık türbesi kalmıştır. Eskiden zâviyenin ve türbenin kubbeli kârgiryapı olduğu kemer kalıntılarından anlaşılmaktadır.
Şimdi âdi çamurla sıvanan Osman-i Rumî sandukasının altında bir çok Selçuk türbelerinde olduğu gibi bir cenazelik, bir bodrum kat vardır. Bu katın kapısı şimdiki mescidin kapısının önündedir. Bir zelzeleden sonra hem zâviye hem de türbe yıkılmıştır. Abdülvâhid Çelebi; Osman-ı Rumî’nin üstüne bir türbe yaptırmış ve sandukasının başına da bir Mevlevi serpuşu koydurmuştu. Bu türbe de son zamanlarda yıkılmıştır. Bu mahallede doğup büyüyen 75 — 80 yaşındaki ihtiyarlar burada bir zâviyenin bulunduğunu hatırlamıyorlar yalnız şimdi mescıdde bulunan büyük ve tarihî bir teşbih burada bir zâviye ve (Tanrıyı ananlar evi) bulunduğunu göstermektedir. Mahalleli ihtiyarların dedelerinden duyduklaıma göre Osman-ı Rumî Mevlâna’nm arkadaşlarından imiş, Hasan-l Rumî de Osman-l Rumî’nin kardeşi imiş. Bunların üçüncü bir kardeşleri de yine buradaki bir türbede&gömülü idi. Bunun türbesi de yıkılmıştır. Lahdi de son zamanlarda bir köprüde kullanılmıştır. Şimdi türbeyi çekirdekçi Köse Haşan evinin içine almıştır.
OSMAN-I RUMİ TÜRBESİ’nin kuzeyindeki kubbeli bina HASAN-I RU-MΑni n TÜRBESİ’dir. Eskiden burası üç türbe, mescid ve zâviyeden müteşekkil geniş teşkilâtlı ve geniş gelirli bir mâmure idi. ihmalden ve bakımsızlıktan Türbeler ve zâviye yıkıldıkdan sonra yerleri hususî ellere geçmiştir. TOPKAPI SARAYI‘nda Osmanlı hükümdarlarının Defterhane hâzinelerinde muhafaza edilen bu defterlerin verdikleri malûmata göre KONYA surunun Lârende kapısı içindeki OSMAN-I RUMÎ TEKKESİ ve TÜRBESİ‘nin AKŞEHİR‘deki MAVROS HAMAMI ile KONYA ve AKŞEHİR de bazı zeminler vakfıdır. Türbenin ve mescidin hiç bir yerinde yapanı, yaptıranı ve burada yatanın hüviyetini ve ölüm tarihini gösterir hiç bir kitabe yoktur. Mevlâna’nm muasırı ve onun samimî dostlarından, hürmetkarlarından olan Şeyh Osman’a, Şadr-ed-din-i Konevî’ye, M evlâna Celâl-ed-din’ ve Şeyh Hasan’a denildiği gibi ANADOLU’lu anlamına (RUMÎ) denilmektedir.
Celâl-ed-din-i Rumî ŞAM’da BERRANÎYE MEDRESESİ‘nde bulunduğu zaman sohbet ettikleri Şems-ed-din-i Tebrizî, Şeyh Muhy-id-din-i Arabî, Evha-d-ed-din-i Kirmanı, Sadr-ed-din-i Konevf, Sa’d-ed-din-i Hamevî gibi büyük adamlar arasında Şeyh Osman-ı Rumî’de vardı.
Sadred-din-i Konevi vc Celâl-ed-din-i Rumî gibi sonra KONYA‘ya gelmiş bir zâviye yapmış ve sonra da buraya gömülmüştür. Fâtih’in KARAMAN İLÎ defterinde Şeyh Osman-ı Rumf evkafı arasında bulunan AKŞEHİR’deki MAVROS hamamının adı bu gün MAVRAS şeklinde yaşamaktadır. Orta hamam da denir. Bu hamam Akşehrin Selçuk mahallesindedir. Avlonyalı Konya Valisi Ferid paşa zamanında 1318 H. yılında yenilenmiştir. Bu hamamın 12 sehimden bir buçuk sehmi Şeyh Osman-ı Rumi zâviyesine üç sehmi de Mevlâna’nm kendisine ve evlâdına; Mevlâna medresesini yaptıran Gühertaş tarafından vakfedilmiştir. Fâtih defterinde de buraya (Vakf-i Kadim) denilmektedir.
İncelediğimiz mâmure kalıntısının çok kıymetli bir Selçuk eseri olduğunda hiç bir şüphe yoktur. Türbe 1959 yılında dede yadigârı seven KonyalIlar tarafından tamir edilmiştir. (Mevlâna Şehri Konya) adlı kitabda. (S. 76 da) bu Türbenin Karaman oğullan devrinde XV. yüz yılda yapıl« dığı ve Osman-ı Rumî’nin de Karaman oğulları devri meşayihinden olduğu söylenirken tabii çok hata ediliyor.
