Halka beğûş mescidi; KALENDERHANE MAHALLESİ’nde Musalla caddesindedir. Eski kayıtlarda KONYA KALESİ’nin şimal tarafındaki Hal-kabeğûş kapısının önlerinde gösterilirdi. Mabedin banisi; adını ve şöhretini civarındaki sur kapısına bile vermiştir. 44 kapı numarasını taşıyan mâbed şimdi Musalla ilk Okulunun ve Hamam sokağının karşı tarafına rastlamaktadır. Mâbed iki kat halindedir. Alt kısmı gayri muntazam taşlarla iistü tuğla ile yapılmıştır. Yalnız kapısının bulunduğu şimal dıvarı muntazam ve iri kesme taşlarla yapılmıştır. Mâbedin altı türbedir. Kapısı, ittisalindeki bayraktarın Rızanın evine açılır, tçinde hiç bir sanduka ve merkad kalmamıştır. Şimdi ev sahibinin kileri olarak kullanılmaktadır.
Buraya beş taş basamaklı merdivenle inilir. Mâbedin kubbesi sağırdır, üstünde tuğladan çıkıntı halinde süsler görülür.
Kubbede yer yer çöküntüler ve çatlaklar başlamıştır. Mâbed küçüktür. Mihrabı da vardır. Bizim tahminimize göre burası türbedir. Sonradan sandukalar veyahut sanduka kaldırılarak – Yıkılan Anber Reis türbesi gibi – mescid haline konulmuştur.
Hiç bir yerinde yapanın, yaptıranın; içinde yatanın adları gibi yapılış, elüm tarihlerini gösteren hiç bir kitabeye rastlanılmadı.ANKARA kuyud-ı kadime arşivinde bulunan 906 tarihli ve 255 numaralı KARAMAN İLİ evkafını gösteren defterde bu mâbed hakkında şu geniş malûmatı buluyoruz :
«Vakfı mescid-ijHalkabeğûş der mahall-i kalenderhane. İmamet der tasar-ruf-i Fahr-ül eimme Mevlâna Muhiddin bihükm-i padişah-i âlempenah hul-lide mülkühû.
Zemin şeyhçukuru
Zemin der- rah-i Ruzbe
Zemin kaldırım, altında
Zemin der taraf-ı meydan&vakfı Câmi-i Emir oğlu subaşı üzerine Düşen-bih ve Penciişenbih günü imam olan kur’an okuya deyu meşrut. Hâliyen hamam önünde bir dükkân istibdal olunmuş.»
II. Bayezid zamanında mescidin imamı Muhiddin idi. Şeyh çukurunda.. Rüzbe (Horozlu) hanı yolunda, kaldırim altında. Musallada Meydan denilen bayram yerinde zeminleri vairdır.
Son yer Fenarî hamamı önündeki bir dükkânla değiştirilmiştir. Bu civarda Gömeç hatun medresesi, Fenarî hamamı, Fenarî mektebi, Kalenderhane» Lengerhane, Gömeç hatun türbesi, Halkabeğûş mescidi, Kalenderhane mescidi gibi bir çok İçtimaî yardım, sıhhat, irfan ve din müesseseleri vardır» Burası Konya’nın en mâmur semtlerinden biriydi.
KONYA vakıflar Müdürlüğünde bulunan bir numaralı defterin 150 ncı sahifesinde bu mescidin beratı ve muhasebesi vardır.
Buradaki 29. Zilhicce. 1241 H. (1825 M.) tarihli bir tevcih kaydında aynen şunlar söylenmektedir:
«Medine-i Konya’da Kalenderhane mahallesinde vaki Halkabeğûş mes-cid-i şerifinde nısıf vazife-i muayyene ile imamet ciheti Kara İbrahim ibn-i Mehmedin fevtinden Es-seyyid hafız Mustafa halifey’i ibn-is-seyyid Meh-med’e imameti mezkûrenin nısıf vazife-i muayyenesiyle tevcihi»
Mabedin vakfiyesine rastlamadık. Mabedin bânisinin kulağına Halka (Küpe) takdjğı için böyle şöhret almış olması tahmin edilebilir. Asıl ismini gösteren bir vesika henüz elimize geçmedi.
Bu MescİdİK ALENDERHANE MAHALLESİ’nde Musalla mezarlığının yolaşın kıble tarafmdadır. Mescidi; eteğinde pençereler bulunan tuğladan yuvarlak bir kubbe örter. Mescid kubbe eteklerine kadar muntazam kesme taşla yapılmıştır: Kapısı kuzeye açılır. Âbideyi pis kerpiç divarlar sık boğaz etmiştir. Buna bulunduğu semte göre ( MUSALLA MESCİDİ ) de derler. AJescidin 618 H. 1221 M. yılında yapılan Konya kalesinden evvel var olduğu muhakkaktır. Dış kalenin şimdiki İslâm Enstitüsünün bahçesinin bittiğiyerdeki kale kapısı ( HALKABEGÜŞ ) kapısı adını taşırdı. Eflâkî mena-kıbinde HALKABEGÜŞ kapısının adı geçer. Bu adın Türkçesi (Kulağı küpeli) demektir. Mescidin taşıdığı bu ad yaptıranın veyahut vâkıfının bir vasfıdır.
Şarkta eskiden küpe takan erkekler vardı. Bu zatın da öyle olduğundan anlaşılıyor. Adını, Mescidin yapıldığı tarihi tesbit eden bir vesika henüz elimize geçmedi. Bunun bir türbe olması ihtimali de vardır. Çünkü altında cenazelik bulunuyor. Burasının kapısı kuzeye açılırdı. Tonoz kubbeli cena-zeliğin üstündeki sanduka kaldırılarak burası Mescid gibi kullanılır olmuştur. Bina çok haraptı. 1961 yılında Eski Eserleri Sevenler Derneği tarafından esaslı bir surette tamir edilmiştir. Şimdi Çocuk Kitaplığı olarak kulla-{nılmaktadır. Yolaşırı karşısına yeni bir Câmi ve Kur’an Kursu binası yapılmıştır.
