BU HAN; S. II. Bayezid tarafından Mevlâna mânzumesi civarında yaptırılmıştır.
Bu han; 1078 H. 1667 M. yıllarında harap olmuştur. Mütevellisi de kalmamıştı. 1074 H. 1663 M. yılında Konya Kadısı Ömer efendi Satılmış isminde birini bu hana mütevelli tâyin etmiş, kendisine berat da verilmiştir. Satılmış kendi parası ile hanı tamir ettirmiştir. Bir ara Mehmed isminde birisi askerî mahiyette bir müdahale ile Satllmiş’ın elinden almıştır.
Satllmiş’m şimdi Başvekâlet arşivinde henüz tasnif edilmiyen evrak arasında bulduğumuz 13 satırlık 20X83 Cm. Eb’admda 17 muharrem 1078 tarihli bir arzuhalinden yukarıda verdiğimiz malûmatı bulmaktayız. Arzuhalin incelenmesi sonunda; Anadolu muhasebesinde ve Divanda hanın kaydı bulunamamıştır. Yalnız Konya şer’i sicillerinde muhtelif vesilelerle adı geçmektedir.
U. Bayezid; hanı ne vakit yaptırmış ? Hükümdarlığının ilk yılında yaptırdığını söylüyenler vardır.
Başvekâlet arşivinde elimize geçen bir vesikadan Bayezid’in şehzadeliği zamanında AMASYA Umumî Valiliğinden KONYA’ya geldiğini veya getirildiğini öğreniyoruz. Arşivin 6366 numarasında ^kayıtlı Şehzade Bayezid’in lalası Murad ve defterdarı Hacı İvaz paşa taraflarından Fâtih 8. Mehmed’e sunulan 855 H. 1451 M. tarihli bir arîzada : «Abaza’ paşa’nm biraderzadesi Mehmed ve daha bazı kötü ve fesatçı kişiler Şehzade’yi saptırıp Afyon ve berşiş (1) yemeyi öğrettikleri ve emaret işlerini ihmal ettiğini tesbit ettikleri, bu zararlı şeyleri yememelerini münasib bir şekilde kendisine bildirdikleri halde yine bunları yemekten vazgeçmediğini, bunun üzerine Şehzade ile beraber KONYA’ya geldiklerinde yanındaki müfsitleri uzaklaştırmaya karar verdikleri, fakat KONYA’ya gelince Şehzade’nin burada mühim miktarda Berşiş yiyerek hastalandığı, bir gün bir gece baygın bir halde yattığı fakat sonra kusmak ve ishal olmak suretiyle tehlikeyi atlattığı, bunun için yanındaki müfsitlerle beraber yediği terkibi (macunu) silâhtar başı Ali ile ÎS-TANBUL’a gönderildiği» bildirilmektedir.
Bu vesika bize Bayezid’in KONYA’ya getirildiğini haber veriyor. Amma Umumi Valilikle mi, yoksa bir müddet AMASYA’daki kötü muhitinden uzaklaştırmak için mi getirildiği belirtilmemiştir.
Topkapı sarayı arşivinde 9939 numarada kayıtlı Şehzade Bayezid’in babası Fâtih S. Mehmed’e gönderdiği el yazısı (Ekall-ül-ibâd kemine Bayezid) imzalı fakat tarihsiz bir mektubunu bulduk. Şehzade bu mektubunda özetle şunları söylüyor :
«Def-i Semen, (yağı, şişmanlığı gidermek) için eskiden müferrihhattan bazı şeyler kullanır gibi idim. Ammâ sonradan faydasından ziyade zararını gördüğüm için yavaş yavaş terk ediyordum. Az bir şey kalmıştı. Allaha çok şükür şimdi ondan tamamen kurtuldum. Fakat bazı kimseler bunu mübalağalı bir şekilde göstermişler ve kendi yaptıkları pek kötü şeyleri bana nisbet etmişlerdir. Bu kötü şeylerden Allaha sığınırım. İnşaallah onlar cezalarını Haktan görürler. Lalalarımın sayelerinde bu tarafta bütün işler gereği gibi intizamım bulmuştur. Yalnız validemin cemaatinde ulufe, kışlık, yazlık ve yiyecek harçlarında hayli israf vardır ve bu çoktanberi devam£etmektedir. Bu husus Sultanım tarafından; bizden haber alınmamışcasma kendisine ne yolda hareket etmesi lâzım geldiği tenbih edilsin. Fakat buna kimse muttali olmasm. Huzurunuza gelip eşiğinize yüzümü sürmeğe pek fâzla iştiyakım vardır. Kulunuza müsaade olunursa devletli ayağınızın toprağına yetişmek suretiyle seadet bulayım.»
II. Bayezid’in şehzadeliğinde Esrarlı ve Afyonlu macunlar ve içkiler kullanmakta pek ileri gittiği anlaşılmaktadır.
Şehzade’nin KONYA’ya ne tarihte geldiği, ne kadar kaldığı ve niçin ayrıldığı hakkında henüz elimize bir vesika geçmedi.
Bayezid’in Berş ve Afyon’dan terkib edilmiş nice tuhaf keyf verici şeyler kullandığı MÜNŞÎAT-Î FERÎDUN’daki Fâtih’in Fenarî zade Ahmed bey’e yazdığı bir hükümden de anlaşılmaktadır (2).
Hammer’in DEVLET-1 OSMANİYE TARÎHt’nin zeylinde (Cilt 3 Sayife 353 de)’Ahmed bey*e gönderilen bir hüküm hulâsa olarak verilmiştir.
Fâtih’in gönderdiği hükümlerin ve muhtelif kimselerin biri birlerine yazdıkları ve Pâdişah’a sundukları arzların son derece gizli tutuldukları metinlerindeki sarahatlerden anlaşıldığına göre Şehzade’nin KONYA’ya ne sıfatla geldiği veya getirildiği şimdiye kadar meçhul kalmıştır. Böyle bir zamanda Şehzade’nin han yaptıramayacağı muhakkaktır. Şimdi bu han yoktur.
(1) (Berş), (Berşiş), (Berç) keten yaprağı ile (Esrar) yapılmış bir çeşit şurup ve macundur. Afyon ile yapılan macuna da (Benk) ve bunu kullanana da (bengî) derler.
<2) Münşiat-i Feridun. Cilt 1, Sahife 263.
