KONYA Selçuklu devri taş ve ahşap eserleri itibarı ile çok zengindir. OsmanlIlar Konya Selçuklularının çökmesinden sonra doğan on bir beylikten en sonu olan Karaman oğullarının sahip oldukları Konyayı kendi sınırları içine alırken ve daha sonra Karaman eyaletini bir daha kıpırdanamaz bir hale getirmek için bir insan madeni haline getirirken yani buradan evler sürerler» göçürürlerken eski eserlerden kalelerin bir çoklarını da yıkmışlardı.
ŞarI Teksiye’nin dediği gibi: KONYA; dev yuvasında uyuyan bir cüce haline getirilmişti. Âbide mahiyetindeki büyük eserleri yaşatacak ne insan kalabalığı, ne de bunların icap ettirdiği incelikle devamlı tamirlerini ve restorelerini sağlıyacak sanatkâr kalmıştı.
Âbide mahiyetindeki bütün eserler kötü âkibetleri ile baş başa bırakılmışlardı. Kaleler, kuleler, kervansaraylar, hanlar ve kabristanlar bir çeşit taş ocağı ve bunların kıymetli çini ve ahşap kısımları da yabancıların nakletmelerine ve çalmalarına müsait bir hale getirilmişti.
Bu gün başta Almanya olmak üzere dünya müzelerini dolduran taş, çini ve ahşap eserlerin çoğu Karaman eyaletinden aşırılmış ve götürülmüştür. Devrine göre İktisadî ve siyasî bir önemi olmıyan KONYA’da Alman-yanın ve Rusyamn konsoloslukları vardı. Bunlar eski eser bulmaya ve aşır-mıya memur edilmişlerdi.
Bunlar mâbedlerin divar ve mihrap çinilerini, başka bir ifade ile bir mescidin bütün çinilerini söker götürürler ve meselâ Almanyada kurarlardı da alâkalıların tüyleri bile kıbırdamazdı. Bu hırsızlık ve aşırmacılık hâlâ devam ediyor.
19-20 sene evvel KARAMAN’daki KARAMANOĞLU TÜRBESİ’nin içinde alçı sandukalar ve kitabeli taşlar ihmal yüzünden parçalanmış dağılmıştı, Ben Karamanoğlu İbrahim bey’in mezar taşını bulmuş ve muhafaza altına aldırmıştım.
Bir ikinci sefer gidişimde taşın yok olduğunu gördüm.
AKŞEHİR ÂBİDELERİ’ni yazarken SEYYİD MAHMUD HAYRAN’ın mahrutî Selçuk kubbesinin dış eteğinde mimarının adını gösteren Selçuk çinisi de yerinde idi. Bunun pırlanta kadar kıymet taşıdığını da alâkalılara söylemiştim. Daha sonraki ziyaretlerimde bu çini panonun sökülüp yok edildiğini dehşetler içinde gördüm. Feryat ettim, alâkalıları vazifeye davet ettim. Olayın muhtemel aşinasını buldum. Aldıran olmadı.
Karamanoğlu İbrahim bey’in mezar taşı ve Hayran’m mimarının adını taşıyan çini panosu şimdi kimbilir kimin kolleksiyonunu ve yahut hangi milletin müzesini süslüyor.?..
Mahmud Hayran ve Ma’rufî’nin sanat şaheseri olan ahşap sandukaları da çalınmıştı. Hududumuzdan çıkarılırken vazifeşinas gümrük memurları tarafından yakalanmıştı. Şimdi bunlar ISTANBUL’da Türk ve İslâm eserleri müzesinin baş eserleri arasında bulunuyorlar…
Geniş sahalı ve müsaid arazili KONYA’da yer yokmuş gibi içinde Selçuk ve Karaman oğullarının ve Osmanlı şehzade hanedanının ve bu devirlerin büyük, meşhur ölülerinin mezar taşları bulunan SADR-ED-DİN4 KO-NEVÎ KABRİSTANI yıktırılmış, kitabeli mezar taşları yol inşasında kulla» nılmıştır.
Selçuk hükümdarlarının ve Selçuk ulularının mumyaları da çeşitli şekillerde yok edilmiştir, öyle zannediyoruz ki bu gün KONYA’da tek bir mumya kalmamıştır.
Muhterem dostum mütehassıs doktor kıymetli sanatkâr Muin Tayanç eski mezar taşlarının üzerlerindeki süs motifleri toplamakta büyük bir maharet göstermektedir. KONYA’ya gittiğini, kabristanlarda Selçuk devri mezar taşlarına hemen hemen rastlamadığını, hayal kırıklığına uğradığını bana yana yakıla anlattı.
Yarım asır evvel KONYA kabristanları taş ormanı halinde idi.
55 yıl kadar evvel YAKA’daki bağımızdan mektebime gidip gelirken akşam sabah GARÎB’ler mezarlığının içinden geçerdim. Burası pek kıymetli ve muhteşem selçuk mezar taşları ile ve sandukaları ile dolu idi. Yol aşırı SADR-ED-DİN’t KONEVÎ mezarlığına kadar uzanırdı. Nerede o taşlar, o sanat pırlantaları ? …
MUSALLA da, YÜKSEK MEZARLIK ta böyle idi. ALÂEDDlN CÂMÎI havlusunun mezarlığı Selçuk, Karaman ve Osmanlı devrinin meşhur ve büyük ölülerinin mezar taşları ve sandukaları ile dolu olduğunu — Mahallemizde olduğu için — pek iyi bilirim.
Harf inkılâbını ve geçirilen çeşitli merhaleleri tarih düşmanlığı şekline sokan bedbahtlar KONYA ÂBÎDELERÎ’ni ve kabristan taşlarını, eserler üzerindeki tuğraları mahvetmişlerdir. Büyüklerine hürmet etmiyenlerin kendilerinin de hürmet görmiyecekleri mealindeki çeşitli büyük sözleri ve sözlerin büyükleri bir tarafa itilmiş gibidir.
Tarihî (eserler; avrupaî anlamı ile kurulan 1317 — 1340 rumî yılı ( KONYA ASÂR-İ ATÎKA MÜZESÎ ) nde toplanmıştı. Taş vesikalar ve âbideler de burada idi. Bunlar sonra MEVLÂNA MÜZESl’ne kaldırılmışlardı. Bir fara Zeki Oralın müze müdürlüğünde bulunduğu zaman taş vesikarın ALAEDDİN CAMİİ havlusuna perişan bir şekilde atıldıklarını görmüştüm. O vakit ilgililerin dikkatlerini çekmiştim.
Kitabeler, resimler, yağmur, dolu, kar, güneş altına ve çamurların içine gelişi güzel atılmışlardı. Atıhrken bir çok kitabeler ve resimler parçalanmış bazıları silinmiş, ezilmişti. Böylece vesikaların bir çokları eriyip gitmişti.
Şimdi bunların İslâmî olanları Selçuklu devri taş ve ahşap eserleri müzesi haline getirilen Sahib Ata’nın ÎNCE MÎNÂRE DARÜLHADÎSÎN’de toplanmıştır.
