Civar mahallesinde Sultan Selim câmii’nin kuzeyinde ve Mevlâua Celâ’ leddin-i rumî mâmuresinin batısında, Başaralı caddesindedir. İmaret; hüviyeti, mimarî ve tarihî değeri bilinmiyerek feda edilen kıymetli Osmanlı eserlerindendir. Eski devirlerin kadir bilmemezliği ve ihmali yüzünden bu pırlanta eser yüzüstü bırakılmış, sonra bir çok tâdiller yapılarak 1319 H. 1901 M. yılına kadar BUĞDAY PAZARI, daha sonra da SiPAHÎ PAZARI halinde kullanılmıştı. Evkaf idaresi burasını Haşhaş hacı Ahmed isminde birisine satmıştır. îşte bu sırada Belediye bir Hızır gibi yetişmiş, bu tarih yadigârını 3000 küsur liraya satın alarak fakirler ve kimsesizler için aşevi yapmıştır. Her gün 600 fakire yemek ve ekmek veriliyor.
İmârethanenin BAŞARALI CADDESİ üzerinde 40 metrelik bir parça-siyle doğusunda buna muvazi on dokuz metrelik ikinci bir kısmı ayakta kalmıştır.
İmârethanenin altı metre genişliğindeki kapısı batıya açılır. Tonoz kemerli medhalin sağındaki kapıdan (Tabhane ) ve müsafirhaneye, solundaki kapıdan matbaha, kilara ve furuna birer kapı açılır. Solda üç müstakil parça vardır. İlk ikisinin ortalarında yığma birer sütunun tuttuğu kemerlerin doğularında birer çift kubbe, batılarında kuzeyden güneye birer beşik örtüsü kubbeli yer vardır. Son parçanın kubbesi tekdir. Ortadakinden havlıya bir kapı açılır. Burası beş bacalı sekiz metre uzunluğunda ve yedi buçuk metre derinlikte bir matbahdır. Umumî kapının sağındaki kısım beşik örtülü yer kemerlerle desteklenmiş bir dehliz halindedir. İmârethanenin pencereleri havlıya açılırdı. Sonradan araları bölünmek ve cadde taraflarına da birer kapı açılmak suretile müstakil dükkân haline ^^getirilmişlerdir. Batıdaki kısım imârethanenin ahırıdır. Üstü üç kemerli ve üç bölümlü beşik örtüsüdür. Bu kemerler doğu divariyle üç yığma sütuna ^^Hpyanırlar. Bu parçanın batısında buna benzeyen ikinci bir kanadı daha J^Bpulunduğu yığma sütunlardaki kemer tırnaklarından anlaşılmaktadır. Bu 1 semtte doğub büyüyen yaşlı adamların anlattıklarına göre ahırın üstünde ikinci bir kat daha varmış, sonra yıkılmıştır. Ahırın sağından bir kısmı meydan için kesilmiştir. Meydanda bulunan Sille taşından büyük havuz imâretin buğday dibeği idi. Son zamanlarda Çelebiler onu çeşme havuzu olarak kullanıyorlardı.
İmârethanenin ANKARA vakıflar umum müdürlüğü arşivinde 734 numaralı defterin 87 nci sahifesinde 95 sıra numarasında yedi buçuk sahifelik Arabca bir vakfiyesi vardır. Vakfiyeye göre imârethanenin bir mütevelli, bir mahzen kâtibi, iki cibayet(l) (tahsil) kâtibi, üç tahsildar, bir şeyh, bir vekil-i harç, bir nakip, bir kilarci, bir anbarcı, bir imâret ferraşı, bir harem-i imâret ferraşı, bir umumî kapıcı, bir matbah kapıcısı, bir buğday
döğücü, iki aşçı, iki ekmekçi, bir ekmekçi yamağı, bir Meremmetci, Beş sofracı, bir pirinç ayıklayıcısı, bir kâseci, bir aşçı kâtibinden müteşekkil 31 kişilik bir müstahdem kadrosu vardır.
Vakfiyenin üstünde RUMELİ KADI ASKERİ Abd-ur-rahman ibn-i seydî Ali’nin tasdiki vardır. Tasdik satırlarının solunda da şu dört satırlık kenar yazısı okunur:
(Vakfiyye-i mamulünbihasının sureti Haremeyn-i Şerifeyn muhasebesine kayıd ve ba’d-el-kayd hıfz olunup bu makule müfredat iktiza eden mevad andan derkenar ve asıl vakfiyesi Asitanesinde seccadenişin olanlarında ve türbesinde hıfzolunmak babında ferman-i âli sadir olmuştur. Fi, 27 z 1125)
Bu kenar yazısında vakfiyenin 1125 .H. 1713 M. yılında bir sureti Haremeyn defterine kayıd edildikten sonra aslının II. Selim’in ISTANBUL’da AYASOFYA*daki türbesinde saklandığı anlaşılmaktadır. Defterdeki suret imlâ ve istinsah hatalariyle doludur.
Kopyacı en büyük hatayı — eğer hususi bir kasıt yoksa — vakfiyenin tarihinde yapmıştır.
II. Selim şehzadeliği zamanında iki defa KONYA’da valilik yaptı. 974 H. 1566 M. den 982 H. 1574 M. ye kadar da hükümdar oldu. Vakfiyesinde hükümdarlık vasıfları tasrih edildiğine göre imârethanenin de hükümdar bulunduğu sekiz yıl içinde yapılmış olması lâzımdır. Kopyacı yapılıp tarihini ifade eden rakamların birler ve onlar hanelerini unutmuştur. Bu unutulmadan evvelki atıfından da anlaşılmaktadır.
Mimar Sinan’ın eseri olan 11. Selim türbesi kapatılmıştır. Hususî mü-aade ile ben içinde araştırma yaptım. Orijinal vakfiyeyi orada bulamadım. TOPKAPI SARAYl’na alınmış olması ihtimali vardır. Umumî harbin doğurduğa ihtiyatî tetbir dolayısile SARAY MÜZESl’nde tetkikat yapmağa imkân bulamadığım için vakfiyenin hakiki tarihini malesef şimdilik tespit edemiyorum.
Padişah vakfiyenin tanzimi ve tescili işini; vekili sıfatile sadrıazâm Cemal-ed-din Sinan zade Mehmed Paşa’ya emretmiştir. Vakfiyede imâret ve teferrüatı şu cümlelerle tespit edilmiştir: Güzelliğini ifade ve tasvir için tabir bulunamıyan mütesavi dılı’lı, mütenasip durumlu imâret; CELÂL-ED-DÎN’Î RUMÎ TÜRBESİ’nin yakınına kurulmuştur. İmâret şu kısımlardan teşekkül etmektedir :
1 — Bir matbah kı sofraları umuma açık, Aidatı bol, Yemekleri ve nimetleri çeşitli
2 — Bir kilar ki kaplan, alât ve edavatı tam, her türlü yiyecek ve havayiçle ağzına kadar dolu.
3 — Bir anbar ki her çeşit lüzumlu alât ve levazım ile, hububat ve türlü türlü mahsullerle doludur.
4 — Bir ahır ki yüksek kapılı ve çok geniştir.
5 — Bir tabhane ki imârete gelip konanları ve müsafirleri ağırlamak için müteaddid odaları ihtiva eder.
6 — Apdeshane,
7 — Odunluk,
8— Bunlardan başka müsafirlerin, yolcuların ve hayvanlarının istira-hatleri için münasip ve lâyık olan sağlam dıvarlı bir çok yerler. Vakfiyede imâretin dılı’larmm müsavi olduğu gösterildiğine göre murabba bir pilaû üzerine yapıldığı anlaşılmaktadır. İmâretten istifade edecekler hakkmdaki cümleleri vakfiyeden şöyle ter-ceme edebiliriz : Bütün fakirler, Yoksul halk, yolcular buraya konan ve inen bütün ve diğer müsafirler…
Bunlar hangi beldeden ve nereden gelirlerse gelsinler ve kim olurlarsa olsunlar imâretten kayıdsız ve şartsız istifade edebilirler. Hükümdar i m â r e t i n ve müstahdemlerin umumî masraflarını karşılamak için aşağıdaki gelirleri vakfetmiştir :
1 — Silifke kazasına bağlı Kargucak, Kebez, tbliler ve Or-taviran köylerinin temamı:
2 — Silifkede Tekfur Irmağından sulanan Çeltik çiftliği.
3 — Çeltik çiftliğinin yanında olduğu için ahalisi bu çiftlikte çalışan = Cullalhar köyünün temamı.
4 — Mut kazası tevabi’in- Soson köyünün temamı.
5 — Mut kazasındaki Çömlek çiftliğinin temamı.
6 — Konyanm Sahra (Ova) nahiyesindeki Kabız Ali çiftliğinin temamı.
7 — Bayburt muzafatmdan Karakaya, Gencik köylerinin temamı.
8 — Bayburt muzafatmdan Aşağıkayı diye maruf olan şu yedi köyün temamı.
1 — Çakır dik,
2 — Gazi kurda intisapla maruf Gazi kurt,
3 — Susuzca adıla maruf Göçi,
4 — İbrim,
5 — Çetük, i — Gök köy,
7 — Parlak diye maruf Oğuzhanlu
19 — Silifkede \rdiye mâruf çarşısının geliri,
20 — Kayı aşiretinden Alemdar kolunun mahsûlleri.
îmâret yapıldıktan sonra Konya Kadısı Inâm efendi hükümdara şöyle bir arzda bulunmuştur:
« Matbah; Mevlâna zâviyesinde oturan devrişlere çok yakındır. Yemeklerin kokusu oraya kadar ve civar evlere gider, bilhassa ramazan aylarında istedikleri kadar yemek tedarik edemiyen devrişler bundan müteessir olurlar,
bunlara da imârette pişen yemeklerden verilmelidir.* II. Selim bu teklifi derhal kabul etti. Her gün 25 muhtaç mevlevî devrişine ve civar komşulara
imâretten yemek verilmesini ve bunların yemekleri için vakfiyedeki miktara
her sene 12057 gümüş dirhem zam edilmesini vakıfnamesine bir madde halinde koydurmuştur.
İmâretin matbahında her gün sabah, akşam iki öyün yemek pişirilecek
ve müsafirlere dağıtılacaktır. Cuma ve mübarek gecelerde ayrıca nefis
taamlar pişirilecektir. Her gün imârete otuz beş okka koyun eti, Karaman
ili kilesile iki buçuk kile buğday unu, onbeş okka iyi pirinç alınacaktır. Bundan başka her gün soğan, iyi tuz, büber, temiz nohut için dört; mum
ve kandil yağı için bir; Süt için 20; kapları kalaylatma ve değirmen ücreti
gibi müteferrik masrafları karşılamak üzere üç dirhemlik bir tahsisat ayrılmıştır. İmârette bayram günleri, Cuma, Ramazan, Rağaib, ve Berat geceleri
Zerbaç, Dane, Zerdeç ve Ekşi denilen nefis yemekler pişirilecektir.
Bu yemekler ve tatlılar pişirildiği zaman dane için her gün 35 okka iyi pirinç, 12 okka iyi sade yağı, Zerdeç için her gün 25 okka iyi pirinç ve yirmi beş okka bal ve Karaman okkasiyle sekiz okka halis sade yağı Zerbaç için her gün otuzbeş okka bal, on sekiz okka nişasta, beş okka ceviz, altı okka kuru incir, onbeş okka kırmızı üzüm ile kişniş, onbeş dirhem zağferan ki otuz gümüş dirhem eder, 14 okka erik ve zerdalü, ekşi için her gün onsekizer okka pirinç ve nardenk denilen iyi pekmez, yedi okka kara üzüm, yedi okka zerdali, yedi okka erik ve bir okka halis tere yağı verilecektir.
Eğer imârete eşrafdan gelen olursa eslâfın yaptıklarına ve geleneğe göre bunlara ilk gün buğday çorbası, zerdaç, büberli pirinç, ikinci gün biberli perniç, ekşi ve çorba verilecektir. Zerbaç Cuma akşamlarından başka verilmez.
Bir müsafir öyle ezanından evvel gelirsa o gün imâretin yemeğinden istifade edebilir, öyleden sonra gelen müsafir ikinci günün listesine girecektir. Yemek esnasında her sofraya altında bütün eti bulunan bir sahan pilav, sonra muayyen yemekler verilir. Vakfiyede müstahdemlere verilecek maaş miktarları, bunların vazifeleri ayrı ayrı gösterilmiştir.
İmaret Mimer Sinan’nm Hassa mimar başılığı zamanında yapılmıştır. Fakat ne matbu (Tezkere-tül-bünyan) ve (Tezkere-tül-ebniye)lerde, ne de bunların bize kadar gelebilen yazma nüshalarındaki listelerde bu imâretin adına raslamıyoruz, fakat bu eserlerde aynı hükümdarın Karapmardaki mâmuresi vardır.
Şurasını tebarüz ettirmek isteriz ki bize kadar gelebilen matbu ve yazma bütün jUJlsjfîı ve VIö1er yanlışlarla doludur. Doğru ve güvenilir
bir nüsha meydana çıkıncıya kadar KONYA İMÂRETİ’nin mimarı meçhul kalacaktır.
imâretin asıl ( Tabhane ) denilen müsafirlerin yatıp dinlenecekleri muntazam kesme taşla yapılmış kısmı MEVLÂNA TÜRBESİ tarafında doğuda idi, Pek muhteşem kapısı vardı. Mevlâna manzumesi derviş odalarının bacalarına uygun bacaları vardı. Bir kısmı da iki kat halinde idi. Sonradan buraya ( Tabhane—Kurşunluhan ) denir olmuştu. Ressam Hüsn-İ Yusuf bey bir asır evvel bu hanın bir resmini yapmıştır. Sayın Profesör Süheyl Unverın kolleksiyonundan aldığımız bu resmi koyuyoruz.
Tabhane ile devişler odası arasında III. Murad’m medrese olarak yaptığı, sonra vaz geçtiği kısım daha alçaktı. Bu da resimde açıkça görülüyor. Kapısının üstünde kitabesinin bulunduğunu da sanırız.
Evliya Çelebi eserinin iki yerinde bu imâretin Kanunî Sultan Süleyman’ın eseri olduğunu söylerken büyük hata işlemiştir. Bir yerde: «Mevlâna Celâl-ed-din-i Rumî tekkesinin kurbinde iki minâ-*reli bir câmi ve bir medrese bir imâreti dâr-üz-ziyafe asâr-ı Süleyman handandır. ı> diyor. Bir başka yerde Konyanm imâretlerini sayarken şunları yazar : «Onbir adet dâr-üz-ziyafesi olup nimeti her an mebzul olanları imâret-i tekke-i hazret-i Mevlâna ile imâret-i Sultan Süleyman handır. » İSTANBUL başvekâlet arşivinde bulunan 48 numaralı mühimme defterinim 100 sıra numarasında kayıtlı 23. Recep. 990 tarihli bir hükümden Öğrendiğimize göre Sultan III. Murad babası tarafından yaptırılan imâreı-hane evkafına elli bin akçelik bir gelir ilâve etmiştir. II. Sultan Selim’in KARAPINAR’daki (Sultaniye) câmi, hamam ve imâ-retten müteşekkil mâmuresinin 992 H. 1584 M. Yılında tanzim edilmiş başvekâlet arşivinde 424 numarada muhafaza edilen bir defterde bu vakfın gelirleri mufassal bir surette kaydedilmiştir. Bu defterde bu mâmurenin Eski il, Lârende ve Belvirandaki bütün evkafı kopya edilmiştir.
Mimar Sinan devrinin bu pırlanta bergüzarı; meydan açma bahanesile 1958 yılında (Türbe hamamı gibi) yıktırılarak yeri meydan haline getirilmiştir. Bu elem ve keder verici haller eski eser sevenlere kan ağlatmaktadır.
Meydan, sokak kazanacağız derken yurdun tapu senetleri olan tarihî âbidelerimizin mukadderatını kör kazmaya terk ederek harıl harıl yıkıyoruz. SULTAN SELİM ÎMÂRETÎ’nin 996 yılı şevvalinin ortalarında aslından kopye edilen 34 yapraklık bir vakfiye sureti KONYA’da Sayın İzzet Koyunoğlu kütüphanesinde mahfuzdur. Her sahifesinde dokuzar satır bulunan bu suret tamamdır. Fakat asıl vakfiyenin tarihi bunda da yoktur.
